محمد قاسم تبریزی، نگارگر ايراني، مشهور به سراجای نقاش (1) محتملن (965 ق- 1040.ق) از جمله نقاشان برجسته مکتب اصفهان مي باشد که با توجه به وجوه تشابه کارهاي او و رضا عباسي مي توان چنين فرض کرد وي استاد يا همکار رضا عباسي بوده و محتملن در ديواره نگاره هاي چهل ستون و عالي قاپو مشارکت فعال داشته است.(پاکباز،دايرةالمعارف ذيل « محمد قاسم تبریزی ») (2 )
نگار گری از محمد قاسم: شاه عباس و جوان (یا ... در آغوش شاه عباس!؟)، به سال 1627، موزه ی لور
برای بزرگنمایی، بر روی تصویر کلیک کنید.
(صفحه ی مربوطه در لوور را به انضمام تصویر کامل و دیگر برشها ببینید)
تصوير بالا كه شاه عباس را در حال معاشقه و شرابخواري نشان ميدهد نموداري از قدرت قلم و مهارت و شيرين كاري نقاش است .
ميان سلاطين صفوي از هيچ پادشاهي تصويري به زيادي شاه عباس نيست و در بيشتر اين تصاوير، شاه با كلاه مخصوص كه جز او و شايد صفي ميرزا كسي برسر ندارد نشان داده مي شود . در بالاي رقم محمد قاسم اين بيت به چشم مي خورد:
برآرد روزگارت از سه لب كام / لب يار و لب جوي و لب جام (در تصویر در دسترس ما، این بیت مشهود نیست) (4)
نگارگری محمد قاسم: دختر جوان در حال کشین قلیان، حدود سال 1600، استانبول (تاپکاپی، سارای)
.
برای نمای بزرگتر روی تصویر کلیک کنید.
همین نگاره در ویکی.
محمد قاسم یک هنرمند و شاعر بود ، و در اصفهان به سال 1659 به خاک سپرده شد. وی بیش از همه با تابلو شاه عباس (لوور) شناخته شده است. از آنجا که این اثر در مورد فضای خصوصی شاه عباس است ، با اعتماد به نفس می توان استدلال کرد که محمد قاسم نقاش درگاه ، یا از دایره ی نزدیک ترین افراد به شاه بود همچنانکه برای وی تنبور می نواخت . محمد قاسم معاصر رضا عباسی (جوانتر از وی) و آثارش در همان زمان و همان سبک، اما در یک روش کاملن متفاوت بوده است. (3)
.
.
.
.
این نگاره با نام "به پیک نیک رفتن شب" در موزه ی بریتانیا نگهداری می شود. برای نمای بزگتر کلیک کنید.
(صفحه ی مربوط به نگاره ی «به پیک نیک رفتن شب» در موزه ی بریتانیا)
آنچه مسلم است محمد قاسم از حسن خط نيز بهره مند بوده و در رقمهاي چند اثر او اين معني به خوبي مشهود مي باشد .
محمد قاسم دومين نقاشي است كه در عهد صفويه پس از استاد سلطان محمد، مينياتور را با پرداز توأم نموده و پس از او اين روش تازمان قاجاريه متروك گرديده است . اين نقاش چيره دست كه بر خلاف رضا عباسي شانس شهرت نداشته، در نقش چشم و ابرو و دهان و زلف و كلاه شيوة ی خاصي دارا بوده، كه بسيار شبيه كارهاي نقاشي كاخ چهل ستون و عالي قاپو مي باشد . نقاشيهاي چهل ستون را اكثر محققين به رضا عباسي نسبت داده اند، لكن اين معني بدرستي معلوم نيست و سند و مأخذي ندارد، خاصه آنكه معلوم نگرديده در سال 1057 كه ساختمان چهل ستون تمام شده، رضا عباسي حيات داشته يا نه و بر فرض حيات، آنچه مسلم است استادان جوان كه طبيعتن در هر عصر و زمان راه را بر پيران مي بندند بر او تقدم جسته اند . بويژه اسلوب بعضي نقاشيهاي چهل ستون به كارهاي محمد قاسم بيشتر شباهت دارد تا به نقاشيهاي رضا عباسي. (4)
.
.
.
برای نمای بزرگتر کلیک کنید
.
این نگاره را محمد قاسم جهت يكي از امیران يا وزرا ساخته و ضمن ارسال نمونه كار خود نامه یي نيز به وي نگاشته و نامه را به دست تصوير نقاشي شده داده است. مضمون نامه چنين است : هو خاني عظيم الشأني مد ظلمه الباقي بندة داعي محمد قاسم مصور از جمله بندگان دعا گوست اميد كه واهب متعال ذات شريف نواب مستطاب مقدس القاب آن خداوندي را از جميع مكروهات در حفظ خود بدارد چون اين كمينه خود را جوان از داعيان قديمي ميداند بارسال تصويري كه رافع عريضه است خود را فرا ياد خاطر ملازمان رسانده ملتمس آنست اين داعي را از جملة بندگان دانسته بسر افراز نامه و رجوع خدمتي كه باعث افتخار است ممتاز ميفرموده باشند و السلام . (4)
.
.
————————————————————————
نگاره ها و برشهای تکمیلی (برای نمای بزرگتر، کلیک کنید)
نگاره ی 1
برش 1
.
.
.
.
.
.
.
برش 2
نگاره ای دیگر
.
.
.
.
.
.
.
.
.
پی نوشت:
1- تاریخ مینیاتور در ایران.
2- نقاشي و نقاشان در چهل ستون، مهدي رازاني، کارشناس مرمت اشيای فرهنگي، تاريخي.
3- منبع نگاره ها Academic dictionaries and encyclopedias
4- سهيلي خوانساري، احمد. “محمدقاسم مصور“. دوره13، ش155 (شهريور54): 21-25، تصوير. همچنین ببینید: بهنام، عيسي. «هنرنقاشي دردوران پادشاهي شاه عباس بزرگ«. دوره6، ش67و68 (ارديبهشت وخرداد47): 7-12، تصوير.
ستوده 